Hayrettin Karaca

Hayrettin Karaca (doğum: 4 Nisan 1922, Bandırma), Türkiye'de ilk özel
arboretumu kuran işadamıdır. Daha sonra TEMA'nın kuruluşuna katılmış ve
bu vakfın ilk genel başkanlığını yapmıştır.
Hayerettin Karaca, 1940
yılında Boğaziçi Lisesi'ni bitirdi. İş hayatına atıldı ve Karaca Örme
Sanayii'ni kurdu. Bu şirketi daha sonra Karaca Holding'e dönüştürdü.
1980 yılında iş yaşamından ayrılarak çevre sorunlarıyla ilgilenmeye
başladı. Yalova'da 14.000 türü barındıran ve ülkenin tehlikedeki
türleri için bir gen koruma merkezi ve Türkiye'nin ilk özel
arboretumunu olan Karaca Arboretumu'nu kurdu. Bunu gerçekleştirmek
için, yurtiçi ve yurtdışında gezdiği her yerden tohumlar topladı,
botanik bahçelerini gezdi ve bağlantılar kurdu. Aynı zamanda
Türkiye'nin anıtsal ağaçlarının, habitat ve biyolojik çeşitliliğin
korunması yönünde çalışmalar başlattı ve Türkiye kamuoyunun ilgisini
uyandırdı.
70 yaşında Hayrettin Karaca arkadaşı Nihat Gökyiğitle birlikte 1992
yılında TEMA'yı, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal
Varlıkları Koruma Vakfını kurdu.
Hayrettin Karaca'nın 5 Türk üniversitesinden almış olduğu fahri
doktorluk ünvanı bulunuyor ve Uluslararası Dendroloji Topluluğu'nun
başkan yardımcılığını yapmıştır.

Hayrettin Karaca, 1926'da İstanbul'un güneyinde, Marmara denizi
kıyısındaki Bandırma ilçesinde doğdu. Babası Hocazade Halil Efendi,
annesi Zehra Hanımdır. Liseyi bitirdikten sonra ailesinin triko-örme
işinin başına geçip, onu ülkenin en başarılı sanayi kuruluşlarından
biri haline getirdi. Karaca firması Türkiye''de ihracatın liderliğini
yapmış, üstelik bunu diğer kuruluşlardan neredeyse 20 yıl önce
gerçekleştirmiştir. Hayrettin Bey şöyle der:

"Ben sanayici olmak istemiyordum. İstediğim edebiyatla ilgilenip
kalan zamanımı doğayla iç içe geçirmekti. Fakat o günlerde babamıza
karşı çıkmak söz konusu değildi."

Hayrettin Karaca'nın doğa sevgisi gençlik yıllarında başladı. Konforlu
evinden ayrılıp, çevre köylere gider ve hasat zamanı köylüye yardım
ederdi.

"Mısır soyar, harmanda döven kullanır, tarla bekçiliği yapardım; bilabedel."

diyerek anılarını dile getirir kendisi. Ellili yaşlarında, Türkiye''nin
ilk özel arboretumunu kurdu. Yurtiçi ve yurtdışında gezdiği her yerden
tohumlar topladı, botanik bahçelerini gezdi, bağlantılar kurdu. Bugün
Yalova'daki Karaca Arboretum, dünyanın her yerindeki botanikçiler
tarafından bilinmektedir. Yılda iki kez yayınlanan Arboretum Magazin'i
bilimadamlarının araştırma ve görüşlerinin yayınlandığı bir forumdur.
14.000 türü barındıran arboretum aynı zamanda ülkenin tehlikedeki
türleri için bir gen koruma merkezidir. Hanoover Üniversitesi''nden
Ekoloji profesörü Franz H. Meyer Hayrettin Karaca'dan;

"Şimdiye kadar hiç böylesine kişisel çıkar gütmeden, kendini insanlığın yararına çalışmaya adamış birine rastlamadım."

diye bahsediyor.
Hayrettin Karaca yurt içindeki gezilerinde Türkiye'nin anıtsal
ağaçlarının fotoğraflarını çekti, onların korunması yönünde çalışmalar
başlattı ve yetkilileri habitat ve biyolojik çeşitliliğin karşı karşıya
bulunduğu tehlikelere karşı uyardı. Bu geziler sırasında Türkiye'de
insan etkisinden kaynaklanan hızlı bir çölleşme tehdidinin de farkına
vardı. Bitki türlerinin yok olduğunu gördü, harap olmuş meralara,
kuruyan şelalelere, yangınlar yüzünden veya tarla açmak üzere köylüler
tarafından kesilmiş ormanlara rastladı. Gözlemlediği felaket karşısında
sessiz kalamayacağını hisseden bu kendi kendini yetiştirmiş botanist,
70 yaşında yeni bir meslek edindi; Türkiye''deki çevre çalışmalarının
liderliğini üstlendi. Sanayici arkadaşı Nihat Gökyiğit''le birlikte
1992 yılında TEMA'yı, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal
Varlıkları Koruma Vakfı''nı kurdu. O zamanlar çevresel konular Türkiye
için birinci derecede önem taşımıyordu, daha çok zengin ülkelerin
tartışmalarına konu olabilecek, onların ekonomik gündeminde yer
alabilecek bir lüks olarak algılanıyorlardı. Çevresel bozulmanın
sosyo-ekonomik bedelinin farkında olan bilimadamları ve uzmanlar yok
değildi elbette. Fakat Hayrettin Karaca konuya el atana kadar bunlar
sessiz bir azınlıktılar. Hayrettin Bey bu konuları açıklamak için bir
kez kürsüye çıktı, bir daha da inmedi. Yapılan uluslararası bir
araştırmanın sonuçlarına göre Türkler arasında çevresel konulara
duyulan ilgi TEMA'nın kurulduğundan bu güne %12''den %51''e yükselmiş
bulunuyor. İster bir köy kahvesinde 5-6 kişi, isterse akademisyenler ve
hükümet görevlilerinden oluşan bir bilimsel konferans olsun, dinleyici
kitlesi ve sayısı ne olursa olursun Hayrettin Bey konuşmaktan ve çevre
bilincinin oluşması için çalışmaktan vazgeçmedi. Avrupa
Parlamentosu'nun çevreci üyelerinden olan Hollanda'lı Doeke Eisma,
vakfın Türkiye'deki kırsal kalkınma projelerinden birkaçını gördükten
sonra TEMA'ya üye oldu. Hollanda gazetelerine gönderdiği bir yazısında
şöyle der:

"İnsanlar onunla tanışmak ve konuşmasını dinlemek için yollara
dökülüyor. Çiftçilerin karşısındaki mütevazi tavrı, Gandi''nin haline
benziyor. O da Gandi gibi hizmet ettiği dava uğruna kendi kişiliğini
adeta silmiş."

Hayrettin Karaca sınırsız gelişme ve artan üretim ve tüketimin etkili
çevresel korumayla birlikte var olamayacağına inanmaktadır. Çevre
konusundaki çalışmalarından dolayı, Hayrettin Karaca''nın 5 Türk
üniversitesinden almış olduğu fahri doktorluk ünvanı bulunuyor.

Ödülleri
Verilen ödüller arasında Hayrettin Karaca'nın kabul ettiği bazı ödüller:

* Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi tarafından Fahri Doktora 1990
* Birleşmiş Milletler Çevre Programının 'Global 500 Roll of Honour' ödülü 1992
* Çevre Bakanlığı tarafından "Çevre Beratı" 1992
* Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından verilen'Çevre Ödülü 1993
* Uluslararası Lions Club tarafından 'Melvin Jones Fellow Award 1994
* Çevre Bakanlığı tarafından "Üstün Hizmet" ödülü 1994
* ODTÜ tarafından 'Felsefe Onur Doktorası' 1995
* Ege Üniversitesi "Fahri Doktora"sı 1995
* Milli Olimpiyat Komitesi "Fair Play" ödülü 1996
* Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı "Hoşgörü Ödülü" 1996
* ****** Kültür Merkezi Başkanlığı tarafından "Şeref Üyeliği Beratı" 1997
* Kırıkkale Üniversitesi ilk Fahri Doktora unvanı 1997
* Cumhurbaşkanlığı Büyük Kültür ve Sanat ödülü 1997
* ÇEVRETED tarafından "Çevreted 97 Onur Ödülü" 1997
* Çanakkale 18 Mart Üniversitesi "2000 Yılının Öncüleri" ödülü 1998
* Genç Hukukçular Derneği tarafından "Yılın Yurttaşı"ödülü 1998
* Türkiye Çocuk Dergisi tarafından Babalar günü nedeniyle "Toprak Baba" unvanı 1998
* Anadolu Üniversitesi Fahri Doktora Ödülü 1998
* BİLSES Vakfı "Çevre Ödülü" 1998
* Ankara Çankaya İzci Grubu tarafından "Yılın Doğa Dostu" Ödülü 1998
* Ankara Gazeteciler Cemiyeti tarafından "Yılın Adamı" Ödülü 1999
* Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı tarafından "1998 Türk Dünyasına Hizmet Ödülü" 1999